Erasmus

2004

Een project van het Sandberg instituurt samen met het Stifo (Stimuleringsfonds voor Culturele Omroepproducties), waarbij 'nieuwe media ontwerpers' gekoppeld worden aan documentairemakers om samen een nieuwe media product te maken gebaseeerd op een bestaande documentaire. Ik heb samen met Annette Apon gewerkt met haar Erasmus documentaire.

Stifo - Sandberg

Door het Sandberg-instituut en het Stifo (Stimuleringsfonds voor Culturele omroepproducties) werd in 2001 voor de tweede keer een project georganiseerd waarbij een aantal documentaire makers -uitgekozen door het Stifo- worden gekoppeld aan een aantal ‘nieuwe media-ontwerpers’. De bedoeling is, dat middels een aantal workshops, de documentaire-makers samen met de hen toegewezen ontwerper hun bestaande documentaire ‘ombouwen’ tot een nieuwe-media ‘product’. Annette Apon (samen met Lies Janssen) kreeg mij toegewezen. Zij was bij het begin van het project nog bezig haar documentaire serie in vijf delen over Erasmus af te maken.

Erasmus-documentaire

De Erasmus-documentaire van Annette Apon (‘Sporen van Erasmus’, uitgezonden bij de humanistische omroep) bestaat uit vijf delen die telkens een eigen, actueel thema behandelen. (Meer over de documentaire-serie vindt u bij de productie-maatschappij NGN-producties en op de site van Annette Apon) Deze thema’s (o.a. onderwijs, europa en oorlog&vrede) worden belicht zowel vanuit de actualiteit als vanuit het gedachtengoed van Erasmus. Op deze manier wordt duidelijk dat het denken van Erasmus -zelfs na zo’n 500 jaar- nog zeer actueel is, en bijzonder ‘bruikbaar’. Deze bruikbaarheid van Erasmus en de confrontatie van een oude, dode denker met actuele thema’s werd het uitgangspunt voor het concept van de website.

Concept

De gedachte dat een oude, dode denker nog steeds relevante dingen te melden heeft in actuele discussies -maar er natuurlijk niet feitelijk aan kan deelnemen- kan hem een soort van bemiddelende rol geven. Zijn ‘oudheid’ geeft hem een zekere onaantastbaarheid: in actuele discussies is hij -in ieder geval met betrekking tot een concreet geval- niet bevooroordeeld, bijna objectief. Zo ontstond het idee om Erasmus(’ gedachtengoed) in te zetten in online discussies tussen groeperingen waartussen normaliter elk gesprek onmogelijk is, al was het maar vanwege de bevooroordeeldheid ten opzichte van elkaar. Erasmus zou in zo’n discussie ingezet worden als een ‘mediator’, zodat de discussierende groepen feitelijk niet eens weten met wie ze in gesprek zijn (anders dan met Erasmus). Vanuit deze gedachte -‘Erasmus als bemiddelaar’- zijn we gaan zoeken naar een werkbare manier om zo’n discussie in gang te zetten. Het eerste belangrijke was natuurlijk dat Erasmus gedachtengoed bruikbaar gemaakt moest worden. Erasmus heeft in zijn leven een verzameling aangelegd van zo’n 4.000 adagia, spreuken en wijsheden uit de (klassieke) oudheid die hij van commentaar voorziet. Over het algemeen zijn dit vrij korte, spitse essay-achtige teksten over een keur aan onderwerpen. Een selectie uit deze adagia (ze zijn nog niet allemaal vertaald in het Nederlands) ging de basis van de discussie vormen.

het Voorstel

Het bleek praktisch onmogelijk om ‘rivaliserende groeperingen’ te enthousiasmeren om deel te nemen aan dit project, zodat we op zoek gingen naar een andere manier om de actualiteit van Erasmus’ denken in te zetten. (deze ‘lijn’ in het concept wordt nader uitgelegd in het interview in Video&Audio Report en is in demo nog terug te vinden bij de Spelregels onder het kopje ‘Daarnaast…‘) We besloten een online geregisseerde discussie op te zetten rond een adagium van Erasmus, gevoerd door een vijftal voor het onderwerp van het adagium relevante mensen. Het zou dan bij voorkeur gaan om een actueel thema waarbij een (liefst provocerend) adagium van Erasmus gezocht zou worden (door de vaste redactie van de site). Rond dit onderwerp zal zich dan tussen de vijf gekozen discussianten (mensen uit het publieke, politieke, universitaire, schrijvende leven) een ‘gesprek’ in drie rondes ontspinnen. Dat ‘gesprek’ zal bestaan uit korte, geschreven reacties (column-achtig kort) in de eerste ronde op het adagium van Erasmus, en in de latere rondes op elkaar. Door deze strakke regie (1 onderwerp, 5 discussianten en 3 rondes) kan het ‘gesprek’ ook voor het publiek een interessant ‘feuilleton’ worden. Na de derde ronde kan dat publiek zich (gedurende korte of langere tijd) mengen in het gesprek, door ofwel op Erasmus, ofwel op een van de bijdragen van discussianten te reageren.

de Uitwerking

Dit inhoudelijke voorstel heb ik omgezet in een ‘visuele demo’, waarbij het minder gaat om het visuele, dan om de inhoudelijke uitleg. Hoewel het ideen tijdens het project en daarna in de media (o.a. interviews in de magazines ‘Skrien’ en ‘Video en Audio Report’) enthousiast ontvangen werd, hebben we tot op heden nog geen financiers gevonden die de verwerkelijking van het project zouden mogelijk maken. Het lijkt er op dat het idee te veel tussen gebaande wegen invalt: het is geen boek, geen televisie-programma, geen ‘flitsende website’, waardoor eventuele financiers het niet binnen hun doelstellingen kunnen plaatsen. (te weinig TV voor de omroepen, te weinig boek voor uitgevers, te weinig ‘nieuwe media’ voor nieuwe-media-fondsen). De demo is te zien op www.hetgelaat.nl/erasmus-demo. Daar is ook een document te downloaden dat meer informatie over het plan geeft.

Interviews

In de Skrien en in de Video&Audio Report verschenen interviews met Annette en mij. Hieronder een aantal citaten uit de interviews.

Uit de Skrien

“Maar Henk Jan is streng en hij vond dat het daar niet over moest gaan”

“Het uiteindelijke concept, De adagia van Erasmus - discussieren met een 535-jarige denker, is verrassend”

“Passanten kunnen ook hun mening geven, maar reacties worden geredigeerd door de vijf deelnemers. Erg gebruikelijk is dat niet: bij bij discussiegroepen en forums wordt vaak een platform geboden waarop bezoekers verder volledige vrijheid krijgen. Janssen: ‘We willen de discussie graap op niveau houden. Het moet essentieel en inhoudelijk blijven, in de geest van Erasmus.’

“‘Erasmus is tekst, daar kun je gewoon niet omheen’, legt Apon uit. ‘Dat talige is de basis waar alles om draait, het is onzin om dat dan een beetje te gaan opleuken.‘”

“Geconfronteerd met de gedachten van iemand uit de Middeleeuwen groeit de schaamte over de misstanden van deze tijd.”

“Met de sobere vormgeving - nauwlijks kleur, weinig beeld, al helemaal niet bewegend - en serieuze inhoud wijkt de site nogal af van de gebruikelijke (v)luchtigheid op het web.”

“De manier waarop de site is opgezet is bijna rebels: een concentratie op tekst, weinig vertoon van technische snufjes, een beperkte interactiviteit en toegankelijkheid en een duidelijke keuze voor een kleine doelgroep. Een van de deelnemers aan het project wees er al op dat het internet voor een medium dat zo nieuw is wel erg vast zit aan allerlei conventies. In zijn tijd becommentarieerde Erasmus de boekdrukkunst die nog in de kinderschoenen stond, en in zijn geest doen de makers van De adagia van Erasmus hetzelfde door zich te onttrekken aan de zogenaamde regels van eht worldwide web.”

Uit de Video&Audio Report:

“Henk Jan Bouwmeester (webdesigner, tevens filosoof en student aan de Rietveld Academie) legt uit: ‘Ik ben niet echt een websitemaker, ik probeer te onderzoeken welke kant het op moet met de nieuwe media. Ik denk dat het maken van sites tegenwoordig nog te veel blijft hangen in een poging tot adequate of mooie combinaties van elementen uit meer traditionele media zoals de gedrukte media of film. Ik probeer een stap vóór die vormgeving te beginnen, te kijken wat de grondgedachte van het product is en dan vervolgens de toegevoegde waarde van dit specifieke medium te zoeken.‘”

“De denkwijze van Henk Jan beviel haar dan ook zeer: ‘Ik was erg enthousiast over de fundamentele manier waarop hij probeert te doorgronden wat de karakterestieke kenmerken van dat nieuwe medium zijn. (…) Ik vond het heel inspirerend dat hij een stap verder zette en dat onze site dus meer werd dan een vergaarbak van weetjes en dingetjes die niet in de film terecht zijn gekomen.‘”

“Dat kan dan net een beetje lucht in je denken geven om een stap verder te komen, je gedachten op gang te helpen.”

“Een prikkelend plan, zowel door het speelse karakter als door de wat idealistische inslag.”

“Het gesprek begin dus als een groepje monologen en wordt later tot een dialoog.”

demo

demo